American Poetry book published in Mongolia

Ambassador Jonathon Addleton is giving address to the audience, including poets, translator and readers.











Translator B Magsarjav is giving interview to public TVs.











Translator D Byambaa is giving speech about his translation Tamerlane by Allan Po.















Today,

We celebrated the publication of the first volume of Anthology of American Poetry. The event was held at the American Cultural Center. Organized by USA Embassy and Academy of Culture and Poetry. Here is presenting the publisher's foreword of the book.

Mongolian poet G Mend-Ooyo, editor of this book, mentioned that Mongolian readers deep gratitude to Ex-Ambassador Mark Minton, Public Affairs Officer Marissa Maurer , Yo Otgon and all the US Embassy employees who helped us in all levels of the publication process.

written by Mugi

PUBLISHER’S FOREWORD

The first translation into Mongolian of American literature in the modern era was made in 1930 by the founder of our own modern literature, D. Natsagdorj. He translated, albeit from an initial German translation, Edgar Allen Poe’s story, “The Gold Bug.”
Although the history of American literature in Mongolia has been relatively brief, its impact has been great. Starting in the 1960s, my teacher, the famous poet and translator Dorjiin Gombojav, translated Walt Whitman’s “Leaves of Grass” from the Russian as a kind of reference manual for Mongolian poets. At the same time, G. Luvsantseren translated Robert Frost’s poem, “Birches”. In respect to Native American culture and history, D. Sandagdorj made a translation of Henry Wadsworth Longfellow’s lyric poem “Song of Hiawatha,” which was also published during the 1960s. This was the period during which the flowers of American literature began to grow in Mongolian soil even as these translations were made not from the original English language, but Russian.

АМЕРИКИЙН ЯРУУ НАЙРАГ МОНГОЛД

“Дэлхийн Шилдэг яруу найраг” цувралыг 2005 оноос Соёл Яруу Найргийн Академиас яруу найрагт дуртай уншигчдадаа зориулсан эрхлэн гаргаж эхэлсэн билээ. Уг цувралаар “Эртний сайхан – Монголын шилдэг яруу найраг”, “Оросын яруу найраг”, “Японы яруу найраг”, “Францын яруу найраг”, “Төв Азийн яруу найраг”, “Испани хэлт яруу найраг”, “Энэтхэгийн яруу найраг”, номуудыг эрхлэн гаргаад байгаа бөгөөд “Америкийн яруу найраг” ном нь уг цувралын 8-р боть болж байгаа юм.

“Америкийн яруу найраг” номыг Америкийн Төрийн Департмент, АНУ-аас Монгол Улсад суугаа Элчин Сайдын Яамнаас ивээн тэтгэж, Соёл Яруу Найргийн Академиас эрхлэн монгол, англи хоёр хэлээр хамт хэвлэжээ.

Уг антологид Уолт Уитмен, Эдгар Аллан По, Эмили Дикинсон, Хэнри Уодсуорт Лонгфелло , Стипин Крэйн, Роберт Фрост, Жэймис Лэнгстон Хьюс, Аллин Гинзберг, Кеннит Кох, Билли Коллинз, Дэвид Лиймэн, Шэрмин Алексий нарын зэрэг Америкийн үе үеийн алдартай яруу найрагчдын шүлэг дуулалыг багтаасан бөгөөд манай нэрт орчуулагч Доржийн Гомбожавын алдарт орчуулга Уолт Уитмений “Энэ биеэ дуулна” найраглал болон Б.Магсаржав, Д.Бямбаа, Ш.Цог, М.Шагдарсүрэн нар болон Ц.Оюундарь, С.Сумъяа, О.Мөнхнаран, С.Соёлболд, Г.Дэлгэрмаа нарын залуу орчуулагчидын дандаа шинэ орчуулгын шинэ бүтээлүүд багтсанаараа онцлогтой. Энэхүү ном нь Америкийн эрт эдүгээгийн яруу найргийн үнэт зүйлс, чиг хандлага, ур чадварын олон талыг илэрхийлж байгаагаараа онцлог бөгөөд шүлгүүдийг орчуулж хэвлэх эрхийг Америкийн оюуны өмчийн хууль журмын дагуу авсан байна.

Сонирхуулахад Америкийн уран зохиолоос эдүгээ цаг үед хамгийн анх шинэ үеийн уран зохиолыг үндэслэгч Д.Нацагдорж герман хэлнээс 1930-аад онд орчуулсан юм. Тэр бол Эдгар Аллан Погийн “Алтан цох” хэмээх романтик өгүүллэг юм байна.

My poem in Malaysian

MEND-OOYO (Mangolia)


AKU MENJELANGMU

Kembara sepanjang tahun dan waktu ditemani matahari dan bulan
Berjalan umbangambing dan lebuh berangin warisan moyang bestari
Mendaki dan menuruni nembus gunung tinggi dan bukitbukau berjajar
Mendepani ratusan sungai
Meski aku tak tahu kapankah kita akan bersua lagi
Aku membisikkan kata bakal kuucapkan untukmu

Aku menjelangmu
Jalanku terbuka kepada angin ais dan api
Embun giring bakal menimpanya
Kuendap fikir terusmataku dari diketahui
Kuurai tiap simpul dengan cintaku
Dibantai angin beku
Aku terus maju dengan arah pilihanku.

Aku menjelangmu
Kupanggul sama duka musimbunga dan musim panas kembali
Kujulang api usiaku dengan bahang matahari di genggamanku
Merasa kaya dengan cambah daun-daun dan bergulir dengannya
Di taman penuh dengan kembang dan buahbuahan.
Berlalu dengan sepiala riangria mungkin tiba
Dengan ghairahku.

Aku menjelangmu
Dengan cahaya fikir kembaraku, kesemua momen manis hidupku
Dan ke semua rahasiaku
Kuanyam bersama jalur rohaniku
Dan mikirkan ruang tanpa batas.

Aku menjelangmu
Kumiliki separuh dari mimpimimpiku
Kukecap dari puisiku dasar utama menjadi milikku
Agar diketemukan anasir ilhamku
Mendaki ke muka di likuliku payah gunung
Menuruti laluan sulit
Mencari lagu batin, intisari cinta.

Aku menjelangmu

Terjemahan: Ahmad Kamal Abdullah

'Contemporary Top 10 Poets in the World'

An anthology of 'Contemporary Top 10 Poets in the World' published in Bangladesh.
Peter Horn (South Africa),
Kazuko Shiraishi (Japan),
A Samad Said (Malaysia),
Dr Lee Kuie Shien (Taiwan), Ahmad Kamal Abdullah (Malaysia),
Germain Drogenbroot (Belgium), Manfred Chobot (Austria),
G Mend Ooyo (Mongolia),
Tobias Burghardt (Germany), Sudeep Sen (India).

Бангладешийн яруу найрагч Аминур Рахман “Дэлхийн шилдэг 10 яруу найрагч” нэртэй антологи номоо хэвлүүлжээ. Энэ антологид өдгөө бүтээлээ туурвиж, дэлхий дахинаа үнэлэгдсэн 10 яруу найрагчийг сонгон тэдний бүтээлийг төрөлх бангла хэлнээ орчуулан, зураг намтрынх нь хамт хэвлэсэн байна. Үүнд Өмнөд Африк, Япон, Малайз, Тайвань, Бельги, Австри, Монгол, Герман, Энэтхэг, Америк, Бангладеш улсын яруу найрагчид багтсан байна.

Уг антологид Монголоос яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёогийн бүтээлүүд багтжээ. Түүний “Цаглашгүй гэрэлт”, “Чам руу би явж байна”, “Хуучин сүмийн дээгүүр саран мандах цаг дор”, “Гэрэлтэх агшин бүр”, “Дөрвөн улаан навч” зэрэг 10 шүлгийг бангла хэлээр орчуулан хэвлэсэн байна.

Энэ нь Г.Мэнд-Ооёо найрагчийн бүтээл бангла хэлнээ хэвлэгдэж байгаа хоёр дахь тохиолдол юм. Өмнө нь 2006 онд яруу найрагчийн шүлгийн түүвэр “Мэнд-Ооёогийн шүлгүүд” нэртэйгээр Бангладешт гарч байсан гэнэ.

Яруу найрагч Аминур Рахман дэлхийг тойрон энэ номынхоо нээлтийг хийх ажлыг эхлүүлсэн байна. Тэрээр өнгөрсөн есдүгээр сард Малайзын их сургууль дээр антологийнхоо нээлтийг хийжээ. Ийнхүү нээлт хийсний дараа уг номыг малай хэлээр хэвлэхээр болсон байна.

Д.Нямсүрэнгийн гурван боть ном хэвлэлтээс гарлаа

Г.Мэнд-Ооёо: “Д.Нямсүрэн яруу найргийн гэгээн сүмийг өөртөө бүтээж, тэрхүү сүмийн гэгээнтний олбогт өөрөө завилж оюуны мэлмий хийгээд сонор нь дээд аглагийн оронд оршиж туурвихуйн гэгээрлийг буй болгосон найрагч юм”
О.Дашбалбар “Түүний шүлгүүдийг манай яруу найраг дахь үзэгдэл гэвээс зохилтой. Тэр бол Равжаа, Нацагдорж, Явуухулангийн зиндааны найрагч гэдгийг хүссэн ч, эс хүссэн ч зөвшөөрөх цаг айсуй”
Я.Ганбаатар: “Нямсүрэн найрагч, VIII зууны нангиадын их шүлэгч Ван Вэй, дундад зууны үеийн Японы их хайкуч Ёса Бусон, хорьдугаар зууны Оросын алтан гургалдай Сергей Есенин нартай зиндаа зэрэгцэж очно оо”
Б.Магсаржав: “Манай утга зохиол судлал Д.Нямсүрэнг нээе гэвэл хурдан хөгжиж өндөр түвшинд хүрэх хэрэгтэй. Үнэхээр түүнийг чинээнд нь тултал нээж чадах юм бол утга зохиол судлал маань дэлхийн түвшинд хүрээд зогсохгүй, бүр дэлхийн утга зохиол судлалыг манлайлах болно хэмээн итгэнэм”

THE UNDULATING AND MAGIC CHARACTER OF POETRY AND NATURE’S ENERGY

Dr.G.MEND-OOYO (Mongolia)


Poetry is an unknown light signal from Cosmos.
Poetry is the magic wave of spiritual energy.
Poetry is the heavenly body of human’s inner Cosmos.
Poetry is an outstanding phenomenon of the spirited Mandala.

To speak about poetry within today’s cognitive frame would be a bit insufficient. With other words, one cannot explain many hidden values of real poetry by means of our understanding of things of today. One of these values is the energy wave of the poetry. The energy wave contained in the poetry is an inexhaustible wealth of the poetry culture of the humankind. Strangely enough, in nomadic cultural heritage one often faces something that resembles efforts to manage natural energy through the energy of poetry. This should be given importance and careful study, I think.

It is said that at the end of 19th Century in the Gobi desert of Mongolia there was terrible drought for many years. People and animals suffered tremendously due to non-existent rain, dryness and the parched soil. The famous poet Gelegbalsan from the Gobi composed verses and invocations asking the Heavens for rain. Then he went to an ancient shrine with offerings along with the local people. The poet recited in verse and song his invocations with his face directed to the Sky, with all the people around him accompanying him in chorus. Soon afterwards clouds gathered out of the clear Sky and rain started to fall.
This story demonstrates the magic of poetry’s energy, and on the other hand, it tells of the unique capability of the poet to manage natural phenomenon by galvanizing people’s spirits and consciousness.
Mongolian nomads believe that all mountains and waters have their own spiritual Masters who are not visible, but have the mysterious quality of being felt by people’s thoughts and minds. That’s why each mountain and body of water has its own praise-songs and rituals. Addressing these praise-songs and rituals to the mountains, people can call preferable natural phenomenon like rain, rainbows etc. to their aid.

If one carefully listens to the evocations, incantations and calls of shamans one can hear verses addressed to the Heaven, Water-spirits and the shaman’s own spiritual helpers.
In the Eastern Mongolian steppe, namely in Dariganga, there is a small steppe mountain called Altan-Ovoo. Local people for hundreds of years have been praying and worshipping this small mountain. Around the 13th Century people worshipped the mountain according to shamanist rituals and starting in the 18th Century, the mountain was worshipped in accordance with Buddhist rituals. Both Shamanist and Buddhist rituals were performed in verse. Worshippers recited verses in the form of religious songs praising the mountains and waters and asking the Masters in the Sky and Earth for mercy, rain, good luck and peace. With full devotion and belief, people offer the choicest of their food and drinks and chant:
My sacred Altan-Ovoo
My sacred Altan-Ovoo
My sacred Altan-Ovoo
When a word is repeated many times by many people at the same time it becomes energized by the concentrated spiritual energy of many people. In this way, the word attains an extraordinarily strong spiritual charge and energetic frequency.

A local herdsman would utter the name of Altan-Ovoo when his or her horse stumbled and offer thanks to Altan-Ovoo that he or she didn’t fall from the horse. Once a nomad has discovered and learned how a word can be energized and produce this wave-like energetic effect, he will highly respect poetry as something heavenly and sublime.
During the rule of Chinggis Khaan important messages, especially, ultimatums, were written in verse, which messengers had to memorize and recite in the form of a song to the recipient. Many of Chinggis Khaan’s teachings that were passed down are in verse. These are examples of using the strength of poetry in state affairs.

From history, we know that when the Mongolian State became more sedentary and urbanized, namely in the Yuan Dynasty era, almost all khans and ministers composed verses.

History also tells us that Zanabazar, Mongolia’s 17th Century enlightened lama’s famous poem “The pacifying prayer” (Tsagiig tohinuulagch zalbiral”) distributed widely throughout the country by his students, could even prevent wars between rival regions.

Mongolian nomads use verses and melodic words for dealing with their animals. The animals, not knowing human language, are moved by the verses and melodic words presented to them by the herders.

The strength of a real poet lies in his ability to create a totally new being and to open an unknown world. Poetry forms itself through an ensemble of musical and rhythmic words and carries the energy of the content that matches the words and their form. This inner energy, having created a certain shape of thought, flows out as mind’s true expression, spreading like a flow of atomic energy. If the words, the rhythm and the meaning in a poem work harmoniously together, the poetry can have infinite magical meanings and can contain exciting energy that pleases countless readers throughout time. Truly vital poetry contains invisible strength and exists as a magic sphere of meaning, which revives people’s minds and changes itself again and again as soon as it is stimulated.

They say a recipient of the Nobel Peace Prize, Russian poet Boris Pasternak once exclaimed: “Dear fellow poets. Please, do not foretell your sorrowful death in your verses because poetry’s strength makes it to come true.” He must have had noticed how Pushkin, Lermontov and Esenin were foretelling their deaths in their verses.

A reader who reads a meaningful poem experiences the same sufferings and joy of inspiration as those of the poet when the poem was created. The very strong thoughts and formulations in a poem that is read by scores of readers act as careers of this magic energy. When the inner energy absorbed in a poem’s every word and its energized sound radiates out, it occupies and possesses the minds of the listeners. Real poetry has always had the strength to exist regardless of space and time.
This is, I would say, is poetry’s energy or its magic wave.
This magic quality of poetry’s energy has been used in different times both for good and bad. There are cases of using the energized magic wave of words as a weapon for fighting an enemy. At times there was the so-called “curse poetry”.
Mongolians like the saying:
Benediction brings flowers
Cursing brings blood
The logic of this saying is that words coming from a good heart and mind lead people and society through bright paths. The shortest way to enlightenment lies within poetry. Through poetry we can purify the human spirit, shed light in the darkness of human’s inner world, fight for enlightenment, bring peace, and in this way bring together peoples hearts and minds. Poetry can eliminate distrust, differences in space and time, and bring down the walls that divide us.
Therefore, we shall pay attention to the fact that there is a possibility of using the magic wave of the energy which lies in the multi-national poetry of humankind. The more humane and merciful our poetry, the more the magic wave of this purifying energy will help our deeds towards their fulfillment: the absolute desire of humankind to live in peace.

Only poetry charged by the light of love and mercy, coming from a human’s mind, and the energetic words of a gifted human will make every thing good and beautiful.

Tous ces moments de lumière…

Tous ces moments de lumière…

La clarté la plus brillante émane des ténèbres seulement.

Et une femme paraît plus belle au crépuscule,
Ses boucles d’oreilles brillent le soir seulement.

Un haras de selles étincelle la nuit,

La fleur Gumuda s’ouvre le soir.

Les chevaux souffrant du mal du pays hennissent à l’arrivée de l’aube.

Ecouter des chansons fait scintiller le crépuscule de nos humeurs.

Le rayonnement extrême vient de l’émanation de l’amour.

La lumière du soleil est la plus forte quand elle provient d’un trou dans les nuages,

Et le Karma seul est la sève de vérité.

Dans l’éclair d’une étoile filante, la lumière des rayons uniques converse,

Donner naissance à un fils, pour illuminer l’univers.



Traduit de l’anglais par Imre P Zsoldos

БАЙРОНЫ ГАРЫН ҮСЭГ /Byron's signature in Chillon

Лорд Байроны гарын үсэг /Шиллоны ханан дээр Byron's signature in Chillon/




Шиллоны шилтгээний дэргэд /Швейцарь/




ШИЛЛОНЫ ШИЛТГЭЭНИЙ ХАНАН ДАХЬ БАЙРОНЫ ГАРЫН ҮСЭГ



Цаст уулын тунгалаг гол усаар улам цэнгэгшиж болор мэт гэрэлтэгч нуурыг Леман буюу Женев гэнэ. Цэнгэг тунгалагаараа дэлхийд гайхагдах энэ нуурыг Франц болон Швейцарийн гоёмсог хотууд бүслэн оршиж, цаст уулсаас нь салган тусгаарлах боловч, цал буурал Альпийн ханхар оргилууд өндөр харш ордуудын дээгүүр сүгнийн өнгийж нуурын уснаа ихэмсэг дүрээ тольдох нь нэн гайхамшигтай. Тэрхүү байгалийн сүр хүчтэй үзэсгэлэн юугаа булаалдаж Женевийн нуурнаа нэгэн мянган жил тольдсон гайхамшигт шилтгээнийг Шиллон хэмээнэ. Английн Савой аймгийн үе үеийн эзэд, гүнтэнгүүдийн ихэмсэг хэв маяг, дэгжин бардам байдлын сүрийг хана туургандаа шингээсэн Шиллоны шилтгээн мянган жилийн түүх, соёл, мандал бууралтын түүхийг өгүүлэх үй түмэн үзмэртэй боловч, түүний доторх алга дарам газарт жуулчин, гийчин олны нүд сэтгэл булаагдан сатаарах ажээ. Энэ бол Английн суут яруу найрагч Жорж Байроны гарын үсэг ажгуу. Чухам юуны учир Байроны шилтгээний багана дээр нэрээ ирт зэвсгээр сийлж үлдээв? гэх сониучхал хүн бүрийг хатгана.
Байрон улс төрийн үзэл бодлоосоо болж төрөлх Англи нутгаа 1816 онд үүрд орхин Рейн мөрнийг дагаж явсаар Швейцарьт ирж яруу найрагч Перси Шеллитэй гүн дотно нөхөрлөсөн юм. Тэд хоёулаа шударга ёс, эрх чөлөөний төлөө тэмцэгч найрагчид байлаа.
Хоёр анд Женев нуурын хөвөөгөөр аялан Шиллоны шилтгээнийг үзэж явахдаа дээд давхарт нь дэгжин баячууд хагартлаа найрлаж байхад, хонгилд нь хатуу тамын шоронд хэцүү тамланг үзэж эгэл доодчууд тарчлан зовж байсныг мэджээ. Ялангуяа тэрхүү шоронгийн ян цэвдэг тамланг эр зоригоороо туулан гарсан домогт эр Симон Бониварын түүхийг сонсооод удалгүй “Шиллоны хоригдол” хэмээх алдарт найраглалаа бичсэн түүхтэй. Энэхүү найраглал нь мөнөөх домогт эр Симон Бонивар болон Жорж Байрон хоёрын нэртэй цуг Шиллоны шилтгээнийг дэлхий дахинд алдаршуулан, аянчин гийчин, жуулчин нарын цуваа үл тасрахын шалтаг болсон юм. Ялангуяа шилтгээний багана дах Байроны гарын үсэг нь бүхий л түүхийн арилшгүй сорви, үгүйсгэшгүй бат тамга болон дархлагджээ. Яруу найрагч тэнд гүн сэтгэл хөдлөлд автаж, хэзээ нэгтэйх алдрын алтан мөчийг зөгнөн чинжаал хутгаа сугалан хурц үзүүрээр нь гарын үсгээ зурсан нь лавтай.

Жорж Гордон Байрон

“ШИЛЛОН-Д ӨРГӨХ СОНЕТ”

/"Sonnet on Chillon" by Byron
translated into Mongolian by D Byambaa/

Мөхөшгүй Оюун ухааны мөнхрөхүй Сүнс
Мөс шиг гянданд ч гэгээрэхүй Эрх чөлөө
Мөчлөх тамлалд ч мохошгүй Зүрх зориг
Мөнийг түшсэн хайр ганцаараа үл дийлджээ.
Хөвгүүд чинь гав дөнгөнд хүлэгдэвч
Хөгцөт хүйтэн хонгилд өдрийг үл үзэвч
Эх орон нь үхэл зовлонг даван гэтэлнэ дээ.
Эрх чөлөөний жигүүрээ салхи сөрөн дэлгэнэ дээ
Шиллон! Чи шорон гэвч ариун газар,
Шалан дээр чинь сааралтах аюум уйтгар
Шаналан бүхний ул мөрийг тодлон үлдээвч,
Цаг нь ирэхээрээ айдас хүйдэс арилан одож,
Бурангуйн орноо Бурханы орон болгох уриа
Бониварынх байсныг хэн ч арчиж үл чадна.

“Шиллоны хоригдол” найраглалыг авъяаслаг орчуулагч Ц.Сүхбаатар орос хэлнээс нэн сайхан монголчилсоныг хэдэн жилийн өмнө уншсанаа санахын ялдамд мөнөөх найраглалынхаа өмнөтгөл болгон Байроны бичсэн сонетийг чадварлаг орчуулагч нэрт гүүш Д.Бямбаа гуайн дэвтэрээс олж үзээд уншигч олондоо хүргэхийг яарлаа.
Яруу найрагчийн явсан газар болгонд мөр нь үлддэг, мөр нь хүрсэн газраас шүлэг нь төрдөгийг гэрчлэх түүхийн энэ нэгэн бичээсийн дэргэд зогсож, Байроны гарын үсгийг хурууныхаа үзүүрээр тэмтрэх төдийд түүний найрагч анд Шелли-гийн зориулсан мөр нь санаанд буув. Тэрбээр Байроныг томъёолохдоо:

Үг бүхэн нь
Үүрд мөнхрөхийн тамгатай... хэмээжээ.


Г.Мэнд-Ооёо /G Mend-Ooyo, poet/

Paradis et les hirondelles dorées

Paradis et les hirondelles dorées

Le château du ciel s’embrasait dans un léger mirage de la steppe bleue.
Mes pauvres seigneurs sont éternellement coincés au paradis.
Suspendus sur le bord de la steppe éloignée, là où les hirondelles dorées
Me reçoivent, là où mon père devrait être.
La brume opaque glisse au-dessus des postes accrochés au ciel.
Les rapides hirondelles dorées découpent un chemin du tranchant de leurs ailes.



***

Esprit tournoyant

Les nuages bas du dernier mois de l’automne flottent autour de mon chapeau.
Les verres tintent tristement depuis le local des fêtards
Dans leurs tourbillons, les tornades agrippent les feuilles.
Et me lient aux brises qui m’emporteront vers le ciel.

САРНЫ ШҮЛЭГЧ СҮ ДҮНПӨ

САРНЫ ШҮЛЭГЧ СҮ ДҮНПӨГИЙН
ГЭГЭЭН ГУНИГ БУЮУ УДЫН ДУУЛАЛ

Хятадын өмнөд далайн эрэг газар, тунгалаг уст гол усаар хүрээлэгдэн орших гоёмсог нэгэн хотыг Хуйзүй хэмээнэ. Бараг нэг мянган жилийн өмнө /1036-1101/ хятадын суут яруу найрагч Сү Дүнпө энд эзний алба хааж байхдаа долоон жилийн дотор бичсэн шүлэг дуулал нь өдгөөх хотынхоны эрхэм дээд бахархал болон үлджээ. Яруу найрагчийн гишгэсэн мөр, гэрийн буйр, шүлгийн мөр бадагтай утга учир хамаатай газар болгонд шүлэг дууллыг нь чулуунд сийлж, хөшөө дурсгал, уран баримал бүхий цэцэрлэгт хүрээлэнг хотынхон цогцлоожээ. Чухам ийм л бахархалаар Гонг Конгийн яруу найрагч Ли Чингийн тэргүүлдэг Олон Улсын яруу найрагчдын Пен клуб ээлжит хурлаа энд хийхээр сонгосон аж. Тан, Сүн улсын үеийн найман их зохиолчийн эгнээнд “Гурван Сү” буюу аав нь хоёр хүүтэйгээ дуудагддаг бөгөөд хамгийн алдартай нь том хүү Сү Дүнпө /Сү Ши/ болой.


/With Li Qing, in Hui Zhou/

Сү Дүнпөгийн байгалийн уянгын шүлгүүд нь сонсоход яруу хөгжимлөг агаад, шүлгүүдээ үзэх яруу найраг болгон дүрслэн зурсан нь нэн гайхалтай ажгуу. Сү Дүнпө хятадын уламжлалт сэтгэлгээний гэгээн тунгалаг, тэнгэрлэг ариун яруу найргийг дахин сэргээн амилуулсан найрагч хэмээн зүй ёсоор тооцогддог бөгөөд түүний яруу найраг нь гэгээн сар, гэрэлт сэтгэл, санагалзан мөрөөдөхүй, хайрлан шаналахуйгаар дүүрэн бөлгөө.
Хуйзүйд ирсэн жуулчин гийчин яруу найрагчийн энэхүү гэгээн тунгалаг, гэрэлт сүмбэр Луфу уулыг зорих бөгөөд Сү Дүнпөгийн яруу найргийн ертөнцөд нэгэнтээ ороод гарна.
Сү Дүнпө энд ахуйдаа намрын шөнийн саран доор холд агч дүүгээ санагалзан хөлчүүрхэж, нэгэн шүлэг бичсэн нь ихэд алдартай бөлгөө. Тэрхүү “Найман сарын тэргэл сарны дуулал” тэргүүтэй дөрвөн шүлгийг эртний монгол хөвүүлэгүүдийн нь хэд хэдэн хувилбар болоод Оросын нэрт орчуулагч Михайл Басмановын орчуулгатай тулган нягталж эдүгээн төрөлх хэлнээ орчилдуулсан бичиглэснээ уншигч олондоо толилуулсугай. Монгол хуучны мэргэд хятадын сонгодог яруу найргийг олон зуун жилийн өмнөөс орчуулж уншиж байсан нь гайхалтай, гагцхүү тэр үеийн ёгт үгүүлэх хэллэгүүд нь эдүгээ нийтлэг уншигчдад ойлгохуйяа бэрх болсныг тэмдэглэе.


НАЙМАН САРЫН ТЭРГЭЛ САРНЫ ДУУЛАЛ

Гэгээн саран хэзээ чухам бий болсон бэ?
Жүнзтэй сархадаа сэржимлэж тэнгэрээс асуусугай
Өндөр тэнгэрийн орны орд харшийн тэндэх
Өнөө шөнийн он тоолол хэзээг заанам бэ?
Салхин хүлгээр сартай мандалд очъёо гэвч
Сахил мэт эрхэмсэн дагахаас жийрхмүй
Дэвэн дэлэн сүүдэртэйгээ бүжиглэх огторгуйн байдалыг
Дэлхий дэх хүмүүний явдалтай яахин зүйрлэлтэй.

Улаан асараас уруудан угалзат цонхоор бууж
Унтах нойр хулжихуйяа, улмаар уймран үймэн
Сэтгэл санаа хомстон бачуурахын энэ цаг дор
Сэрүүн саран тэргэлшихийн учир юусан билээ?
Хүмүүнд зовнил, баяр, хагацал, учрал буй
Саранд тунгалаг, бүрхэг, тэргэл, хэлтэрхий буй
Төгөлдөр бүтэн юмс хэзээнээсээ огт үгүй.
Төрсөн ахан дүүс энх мэнд урт насалж
Төгрөг сарыг мянганы холоос нэгэн зэрэг харж явсугай.



НАМРЫН ТЭРГЭЛ САРАН

Үдшийн улаан үүл эвхэрэн жихүүн амьсгал сэнгэнэж
Тэнгэрийн заадас орчимоор хас саран эргэлдвэй
Амьдын хорвоод үдэш бүхэн зохистой байхгүй ээ,
Айсуй жилийн тэргэл сарыг аль газар үзэхийг мэдэхгүй ээ.


ХАВАРТ ГУНИГЛАХУЙ

Цэцэглээд зулгарсан улаан гүйлс хорчгор
Цэнгэлдэж асан хараацайнууд ч бас нисч одвой
Цэл ногоон ус айлуудын дундуур мушгирч урсвай
Мөчир дээрх уд модны унгирал тоотой хэдхэн үлджээ
Мөнх тэнгэрийн хаяа цэлийх тийш өвс ханарчээ.

Хэрэмийн дотор дүүжин даажин, наадам зугаатай
Хэрэмээс гадагш зам чангааж хүмүүсийг хөтөлжээ
Хэрэмийн дотор царайлаг гоо хүмүүс хөхрөлдөнө
Инээлдэх дуун холд холдсоор, анир тасарвай
Их л найрлажээ, найрлах цаггүй болтлоо найралчихжээ.


ЛЭН ШИ ГОРХИЙН ХӨВӨӨНӨӨ

Уулын бэлийн цахирмаа горхийн хөвөө рүү дэлгэрчээ
Нарсан ойн зам элсэрхэг болоод балчиг үгүй
Намираа борооны зөөлөн сүрчис дунд ятуулаг донгодно.

Энэ төрөлдөө золгосон биднүүс, дахин золгох болов уу?
Үүдэн цаанх горхи баруун зүг зугтаж одчихуй
Үсэн буурал болсон би үүрийн гэгээг дуулаад ч яах билээ.



Г.МЭНД-ООЁО

Photos in SPE

With President of Struga Poetry Evenings



Director of SPE




Лийтэв, Траян Петровски, Бранко, Саэд Гойда /Араб/
Петровскийн зуслан /Арбинова/



Македонийн малчин айлд




Струга яруу найргийн үдэшийн уншлага /нуурын эрэг, сүмийн үүдэнд/

СТРУГА ХЭМЭЭХ ЯРУУ НАЙРГИЙН ЭХ ОРОН

Македони Улсын ерөнхийлөгч Ивановын хамт




1.
Дүнхэр дүнхэр ногоон хөх уулс, хүдэн дунд мануурна. Битүү ногоон ширэнгэ ой. Өгсүүр нарийн жим. Явсаар хөхрөн байгаа уулсын дүгнэгэр халзан тагтад гарч ирэв. Македоны хөвч ой, хөглөгөр уулс ногоон цэнхэр өнгийг бие биедээ уусган дуниартана. Яруу найрагч Траян Петровский биднийг эх орныхоо ханхар ногоон уулсын зулайд гишгүүлсний хариуд Македоны Александр хааны тухай “Сулхарнайн тууж” нэртэй домгийг ярьж өглөө.
- Эрт балар цагт Сулхарнай хэмээх хаан мянга насалж, тэнгэрээс дахин хоёр мянган насыг түүнд соёрхжээ. Хаан бээр нэгэн удаа Сүмбэр уулнаа гарч дөрвөн зүг найман зовхисыг халиагаад бас шингэх нартай цуг тэнгэрийн гүн харанхуй руу аялж үзжээ. Сулхарнай тоймшгүй урт дээс томуулаад тусгай хамгаалалт бүхий бүхээгт суугаад газрын доорх ёроолын харанхуй хонгилоор аялжээ. Далайн ёроолын харанхуй хонгилоор явж байтал бие нь үл үзэгдэх нэгэн хүмүүн цөгц дүүрэн ус өгөв. Тэр хүмүүн хэлэх нь: “Сулхарнай чи тэнгэрт соёрхогдож 3000 наслав. Та одоо энэ усыг уувал тэнгэр газар хувилтал мөнх насална” гэв. Сулхарнай дэлхийн гадаргад буцаж гараад нөхдөө цуглуулан мөнхийн усаа өгөв. Тэгтэл нэгэн сэцэн хүн эргэлзэн, чи биднийг мөнх наслахад төрөл садан бүгд үхэж үгүй болно. Ганцаар үлдэгсэд нь энэ усыг яах гэж уув даа хэмээн гэмших цаг ирнэ хэмээн ятгасанд, Сулхарнай цөгцтэй усаа цацаж орхив. Мөнөөх ус арц модны шилмүүсэнд сацарснаар арц мөнх ногоон болсон гэх ажгуу...
Домгийн төгсгөлийг батлах мэт Македоны уулсыг ширдэглэн ургасан арцын үнэртэй анхилуун салхи сэвэлзэнэ.
Македоны партизан цэргүүдийн дурсгалд зориулсан гэрэлт хөшөөг үзээд цааш хөндий уруудан явсаар малын бууц ханхалсан хөдөөгийн айлд хүрч ирэв. Европын ногоон уулсын дунд малчин айл байх юм чинээ санасангүй. Миний багадаа киноноос үзсэн Александр хаан шиг бадриун хүрэн эр, эндэхийн чилгэр нарс шиг өндөр чийрэг бүсгүй хоёр биднийг юу байдгаараа дайлав. Үнэр нь сэнхийсэн шинэхэн талхыг зүсэх ч үгүй гараараа ураад таваглаж байна. Тараг, бяслаг, нэрмэлийн охь. Юу вэ энэ чинь, монголд байна уу? Мод захлаад ямаад идээшлэн харагдана. Байшингийн адараас бүтэн хонь борцолж дүүжилснийг сониучирхтал, огтолж аваад л өмнө тавьж байна. Тавхан алхамын зайд уулын тунгалаг булаг хоржигноно. Хүйтэн булгийн усанд тараг сүүгээ битонд хийж сойжээ. Яг л манай хөдөөгийнхөн шиг. Жаргаж байдаг улс ажээ. Царай зүс, алхаа гишгээ нь уулын эрүүл чийрэг махбодыг гайхуулна. Манай Дарьгангынх шиг газар ухаж суулгасан шавар зуухан дээр модон тагтай ширмэн тогоо угсраатай байна. Хаа газрын хөдөөх иргэншил төстэй ч юмуу даа.
Яруу найрагч Траян Петровскийн эдлэн гацаа мөн л битүү ойн чөлөөнд зэрлэг чавга, усан үзэм бөнжигнөсөн жимсэн төгөл дунд оршино. Арбинова хэмээх энэ тосгонд Туркийн эзэмшлээс эх орноо чөлөөлөх партизаны хөдөлгөөн үүссэн тэрхүү түүхээрээ бахархана. Петровскийн өвөг эцэг мөн л партизан. Арбинова тосгон ах дүү хоёр Петровскийтой. Ах нь түүх угсаатны ховор нандин зүйл цуглуулж гэр орноо тэр аяар нь музей болгожээ. Дүү нь тосгоныхоо жимсэн төгөл дундах задгай ногоон асартаа тухалж, Македоны оюу ногоон уулсын хүдэн дунд шүлгээ бичнэ. Хол ойроос ирсэн шүлэгч найз нараа зочлоно. Петровскийн гарын нэрмэл охь яруу найргийн адистэдтэй болоод ч тэрүү улам онцгой. Умардад дүнхийх уулс хараачлах задгай асарт сүү, тараг, бяслаг халуун бинг усан үзмийн нэрмэлээр даруулж хүртээд бараг суудлаасаа өндийгөөд л чавга, чангаанзыг эх модноос нь элдэвлэн амтархана. Ийм эх оронд хайрлан дурлахаас яахав.
Түүний хөрш, биендээ шивээстэй бадриун эр биднийг гэртээ оруулж дайллаа. Түүнийг анчин хэмээн танилцуулсан боловч, агнах биш хашаа хүрээгээ амьд амьтны хүрээлэн болгочихсон аж. Хэдэн ямаа. Бас уулын зэрлэг тахиа, туулай, хөхөө шувуу тэнд ижилдэн дасч халуун бин, тариа будаа, шинэхэн лууван зооглосон шиг жаргана. Тосгоны амьдрал гоё юмаа, Харин болсон жимс хөл дор бөмбөрөн унах нь тиймхэн. Жимсээр бол жиргэж байдаг тосгон байна. Ямааны сүү чавганы ундаагаар зочилсон чийрэг улаан анчин, дүүрэн шивээстэй зангирсан булчингаа илбэж жаал суугаач, усан үзмийн нэрмэлээр дайлъя гэж байна. Бас нэгэн ямаачин ирж нийллээ.
Илбэ жилбийг нэвтлэн гарч
Эрх чөлөө рүү нисэн дүүлэхдээ
Гүн ихээр санаа алдсаныг минь
Гүйцэд та нар ойлгохгүй

Траян Петровскийн шүлгийн нэг бадаг. Эрх чөлөө хийгээд элдэв бусын саад тотгор бол улс орны болоод хүмүүний амьдралд байж л байдаг зүйл. Александр хааны үед мандан бадарч, бас дараа нь ядран зовж, хожуухандаа Югославын холбоонд нэгдэж социализмыг байгуулж явлаа, эд нар. Югославын бужигнааны дараа холбооны улсууд салж, эртний алдарт жанжныхаа нэрээр Македон гэж улсаа нэрлэчихлээ. Грек түүнд нь дургүй. Македоны Александр манайх гэж булаацалдах.
Македон улс анхныхаа ерөнхийлөгчийг сонгоод удаагүй. Их сургуулийн профессор Иванов бээр ерөнхийлөгч болоод сар болсоны дараа Стругагийн яруу найргийн наадамд оролцогч нартай уулзаж вино тулгаж зогсох нь нэн аятай. Охрид нуур луу шахаж орсон хойгийн битүү модоор хүрээлэгдсэн ногоон уулсын халзан зулай дээрх байгалийн асарт Ерөнхийлөгч бидэнтэй дотносон ярилцав. Эрч хүч, эрдэм боловсрол жигдэрсэн залуу удирдагч эх орноо өөд татах нь лавтай. Аль дивангарт эртний Грекийн үеэс яруу найрагчдад дипломат эрх эдлүүлж, дайн самууныг намжаах энхийн элчээр томилж байсан түүхтэй. Өнөөдөр олон улс оронд хааны, вангийн, ерөнхийлөгчийн ивгээлд яруу найрагч нь хаяглуулж, шадар зөвлөхийн үүрэгтэй байдаг нь мөнөөх л уламжлалтайнх. Норвегийн вангийн яруу найрагч Кнут Өдигард энд эрхэмсэг дэгжин элгэмсэг ёсорхуугаараа ёстой нэг л нүд булааж байна. Энэ удаагийн наадмын гол баатар тэрбээр бүхий л хүндлэлийг хүлээж буй өөр нэг шалтгаан нь эрх ямба төдийгүй эгшиглэнт яруу найраг нь юм.
“Стругагийн яруу найргийн үдэш”. Энэ даруухан нэр явсаар дэлхийн яруу найрагчдын оролцохыг хүсдэг хамгийн том наадам болсон билээ. Пабло Неруда, Роберт Рождественский, Йософ Бродский, Аллен Гинзберг нарын дэлхийд алдартай яруу найрагчид Стругад ирж шүлгээ уншин, “Алтан эрхи” хэмээх эрхэм дээд шагналыг нь хүртэж байсан удаатай. Стругагийн яруу найргийн наадмын өнөө жилийн баатар нь Словянийн яруу найрагч Томас Шаламон. Түүний шүлгийн антологийг нэн гоёмсог хэвлэжээ.
Стругагийн яруу найргийн өөр нэгэн томоохон үйл явдал нь хамгийн шилдэг яруу найргийн нэг номыг шалгаруулж олгодог “Стругагийн гүүр” хэмээх шагнал. Их наадмын зохион байгуулах хороо Юнескотой хамтран шалгаруулж Дрим голын гүүрэн дээрх шагналыг гардуулна. Энэ жил Сенегалын яруу найрагч Оусманид энэ эрхэм шагналыг хүртээв. Жил бүрийн Стругад дэлхийн шилдэг яруу найрагчдын арван номыг хэвлэж, наадмын үеэр хотын аль нэгэн гудамжинд нээлтийг нь хийж уншигчдад танилцуулна. Өнөө жилийн номын баярыг яруу найрагч Траян Петровский удирдаж харагдана. Жил болгон аль нэг улс орны яруу найргийн антологийг хэвлэж, Стругагийн яруу найргийн үдэшээр нээлт хийдэг нь сайхан уламжлал юм даа. Ингээд Струга Дэлхийн яруу найргийн нэгэн том номын сан болчихжээ.

2

Үзэсгэлэнт тунгалаг Охрид нуурын болор мэт ариухан Дрим голын эрэгт орших энэ хотынхон жилийн жилд л яруу найрагт умбана. Голын хөвөө дагуулан дөч гаруй улсын төрийн далбааг мандуулсан байх агаад дунд нь Монголын минь далбаа намирч харагдана.
Стругагийнхан яруу найргийн үдэшлэгийг тэсч ядан хүлээнэ. Бүрий болмогц хот тэр аяараа Дрим голын модон гүүрээр гарч яруу найргийн ордон тийш урсаж байх шиг. “Яруу найргийн ордон”-ы үүдэнд их наадмын сүлд аялгуу уянгалахад хоёр жүжигчин эх нутгаа хайрлан санагалзахуйн зүрхний дуулал болсон “Өмнөд эх нутгаа эгээрэхүй” хэмээх шүлгийг нэн яруу унших ажээ. Ах дүү Константин Миладинов, Димитр Миладинов хэмээх яруу найрагчдын дурсгалд зориулан энэ наадмыг 47 жилийн өмнө нээсэн түүхтэй. Яруу найрагч Константин Миладинов Москвад оюутан ахуйдаа Струга хот, Охрид нуураа санагалзан шаналж бичсэн энэ шүлэг 47 дахь жилдээ Дрим голын хөвөөнд эгшиглэж буй нь энэ ажгуу.

ӨМНӨД ЭХ НУТГАА ЭГЭЭРЭХҮЙ

Бүргэдийнх шиг далавчлах юмсан
Буйр нутаг руугаа би дүүлэн нисэх юмсан
Дассан уул ус төрөлх нутаг руугаа явах юмсан
Шамбалыг харна, төрөлх Куркушаа үзнэ
Мандах нараа бас харна
Манай нутаг энэ газрынх шиг ийм харанхуй биш ээ,

Хэрэвзэй наран ийм туниагүй бүүдгэр байвал
Хэрэвзэй эндэхийн наран сулбагар гэрэлтүүлвэл
Би алсын аяндаа дөрөөлөх болно
Би өөрийн эрэг рүүгээ нисэх болно
Одод шигтгэсэн оёоргүй хөх тэнгэртэй
Охьюу наран гялалзах өөрийн нутаг руугаа!

Одоо энд эргэн тойрон хав харанхуй,
Орчлон дэлхий мананд живээд бүрэнхий
Жавар тачигнаж, шамрага хаялана.
Цасан шуурга, нүдгүйлэн манарна
Зүг бүртээ манан, мөстлөг,
Зүрх сэтгэл хүйтэн, бодол харанхуй.

Үгүй ээ, би энд байж чадахгүй нь.
Үгүй ээ, энэ жавар, мананд байж чадахгүй нь.
Надад жигүүр ургуулаач. Би далавчлая!
Өөрийн эх нутаг рүүгээ дүүлэн нисье.
Өөр лүүгээ, төрөлх газар руугаа
Охридоо руугаа, Струга руугаа нисье.

Тэнд наран ургахдаа зүрх сэтгэлийг дулаацуулдаг
Тэнд наран жаргахдаа хөвчийн ойгоор гэрэлтдэг нь,
Дэлхий ертөнц нь дээдсийн хишигээр заяасан
Дэндүү төгөлдөр бэлгэ, билгийн гайхам сан
Салхин яралж, цагаан цацраатай нуур
Саруул тунгалагаар цэнхэртэх үзэмж,
Эргэн тойрон уулс, тал алиныг ч харсан
Энгүй төгс гоо сайхан бурхадын бүтээл буюу.

Элэг зүрхнийхээ гүн цээлээс Кавалаа эгшиглүүлнэ, би
Ээ, энэ наран шингэх аваас би үхнэ.

Стругагаас ирээд яруу найргийн их наадмын сүлд шүлэг болох Дмитрий Миладиновын “Өмнөд эх нутгаа эгээрэхүй” хэмээх шүлгийг англи орчуулгаас нь буулгах гэж нилээд нухлаа. Нэг л болж өгсөнгүй. Англи эх, өөрийн орчуулгын хубилбарыг зэрэгцүүлээд Лийтэв анддаа илгээв. Тэрбээр Македон утга зохиолыг сайн мэдэх хүний хувьд эх хэлнээс нь орчуулсан орчуулгаа хариу болгож ирүүлэв. Ер нь ханатай. Гэхдээ л англи орчуулгад эх хэлнээс нь хазайсан зүйл нэлээд байна. Ингээд Лийтэвийн эх хэлнээс нь хийсэн хадмал орчуулга, англи орчуулга хоёрын дундаас өөрийн гэх орчуулгыг гаргалаа. “Өмнөд эх нутгаа эгээрэхүй” хэмээх шүлгийн тэмүүлэл санагалзал нь чухам яруу найрагч хүнд л илүү заяадаг хайрлан шаналахуйгаар дүүрэн ажээ.

3
Стругад өнөө жил хоёр зуу гаруй яруу найрагч тавь шахам орноос иржээ. Македоны онгоцны буудалд хөл тавьснаас хойших бүх зардлыг “Стругагийн яруу найргийн үдэш” наадмын сангаас гаргана. Жил бүр засгийн газрын төсөвт яруу найргийн наадмын долоо хоногийн зардал, хэвлүүлэх ном, олгох шагнал, хүлээн авалт бүгдийг тусгаад өгнө. Хуучин социализмын үеэс л ийм байсан, одоо ч ийм. Цаг төр хувьсаж, улс орон уруудан өөдөлж болно. Харин болохгүй юм гэж байх. Улс орныхоо оюун соёлын бахархал, ард түмнийхээ зүрх сэтгэлийн уянгалаг цэцэгсийг л гандааж болохгүй. Югославын холбоо тарж, тусгаар Македон улсыг байгуулахдаа хамгийн түрүүнд нэг л юмыг устгаж болохгүй гэж шийдэж. Энэ бол Стругагийн яруу найргийн үдэш”. Хөгжлийн оргилд тулсан хөгшин Европын хүчирхэг эдийн засаг, зуун мянганыг гэтэлж үлдсэн уран барилга байгууламж, тэр болгонтой арсалдах юун, оюун соёлын үнэт зүйл болох яруу найргийг бахархал болгон дээдлэх уламжлалыг л улам бататгая хэмээн Македоны улс төр, оюун соёлын хүрээнийхэн шийджээ. XXI зууны хүн төрөлхтөний оюуны ертөнцийн хамгийн чухал эрдэнэс нь яруу найраг байх болно хэмээх Юнескогийн тунхаглал ч бас л үүнтэй холбоотой байна. Манай хэллэгээр бол “алтан хайрцагны бодлого” ч гэх юмуу, улс оронд ямар ч төр засаг солигдлоо гэсэн өөрчлөгдөхгүй дотоод ухаан байдаг аж.
Хуучин Югославын үед Македоны их сургуулийн архитекторын ангид суралцаж байсан Монгол оюутан Лийтэв одоогийн нийслэл Скопи хотод тэндэхийн бүсгүйтэй гэр бүл болжээ. Гэргий хүүхдээ дагуулаад Монголдоо ирж ажилласан боловч эхнэрийнх нь эрүүл мэндийн байдлаас болж эрхгүйеэ Скопи руугаа буцав. Тэгтэл Югославын Гадаад Явдлын яаманд бичиг тоот ирж мөнөөх эрийг монголоос нь дуудуулжээ. Хоёр ч хүүхэдтэй болсон эр бээр аж амьдралаа зохицуулж амжаагүй байтал араас нь хоёр хүн томилолт аваад хүрээд ирэв. Монголын иргэнийг нутагт нь буцаахыг орон нутгийн захиргаанд шаарджээ. Хуулийн дагуу манай иргэнтэй гэр бүл болсон тул бид буцаах боломжгүй хэмээн хариу өгснөөр Македон Улс ганцхан Ази хүнтэй үлджээ. Талын монгол эр Намдагжанчивын Лийтэв Европ ёсоор нэрээ жаахан “редакторлаад” Лий Намдаг Жанчивын хэмээн алдаршсан болой. Одоо тэрбээр нэгэн том компанид загвар зохион бүтээгчээр ажилладаг бөгөөд Македоны элит хүрээнд ихээхэн нэр хүндтэй нэгэн бөлгөө. Миний үе тэнгийн энэ эрхэмтэй би гурван жилийн өмнө цахим шуудангаар танилцсан юм. Стругагийн яруу найргийн наадамд оролцох сургаар тэрбээр талын монгол найрагчтай эчнээ танилцсан нь тэр бөлгөө. Би түүнд “Алтан овоо” номоо шуудангаар илгээсэн бөгөөд хээр талын салхи, нүүдэлчин айлын бууц ханхалсан бүтээл маань өөрөөс минь өмнө энэ эрэгт хүрсэн билээ. Лийтэв Стругагийн яруу найргийн наадмын зохион байгуулах хэсэгт ажиллаж, энэ удаагийн наадмын турш бидэнд орчуулга хийж хамт аялсан юм. Ер нь миний ажигласнаар монгол аавын хүүхдүүд аж төрөн амьдран суусан газартаа эрдэм чадлаараа оройлогчийн эгнээнд орчихсон байх юм. Унгарт Д.Ганболд гэж залуу бий. Тэрбээр унгарын утга зохиолын хоёр ч том шагналыг нь хүртчихсэн бол, Австрид Баасанжав сонгуульд нэр дэвшиж байсан удаатай. Америкт Ширчингийн Баатар Монгол судлалын ховорхон номын сан байгуулж, Далай лам, Ажаа ринбүүчийн шашин соёлын үйлсэд нөлөөтэй ажиллаж байна. Лийтэвийн гэргий Буддын шашин соёлын талаар сонирхдог бөгөөд миний Македонид хэвлэглсэн “Nomadic lyrics” номоос “Гэтэлгэгч эхийн сүм” хэмээх бясалгалын найргийг маань уншиж ихэд таалснаа ярьж байв. Эдний ач хүү ааваасаа илүү монголжуу төрхтэй харагдах бөгөөд европын нэгэн бөглүүхэн ногоон уулсын дайдад монгол өрхийн тэргүүнтэй нэгэн ам бүл байгаа нь манай элчин төлөөлөгчийн газар мөн гэлтэй.

“Стругагийн яруу найргийн 47 дах үдэш” Слава Жорж Димоски, Данило Косевский нарын удидлагаар сайхан болж өнгөрлөө. Сурах ч юм ихтэй байлаа. Таатай нэгэн мөчлөгт Монголдоо ийм нэг сайхан яруу найргийн ордон болоод олон улсын наадам бий болгох юмсан гэж зам туж бодов. Нэгэн цагт Стругагийн яруу найргийн наадмын ерөнхийлөгч байсан нэрт яруу найрагч, дипломатич, Траян Петровский, яруу найрагч, хэвлэн нийтлэгч Бранко Цветовский нарыг Монголдоо урьчихлаа. Тэдэнд монголынхоо яруу найргийн ертөнцийг эхлээд танилцуулъя. Дараа нь ойрын жилүүдэд Македонид Монголынхоо яруу найргийн антологийг хэвлүүлж, Стругагийн нэгэн үдшийн хөтөлбөрийг Монгол яруу найргаа сурталчилахад зориулах тэр санаагаа гүйцэлдүүлэхийг хичээх болно. Монголчууд XIII зуунд Македоны Александр хааны тухай үлгэр зохиож, тэрхүү эрэлхэг баатарын жишээгээр ирээдүйн хан хөвгүүдийг сургаж байсны адилаар хоёр орны яруу найргийг хойч үедээ хүргэхийг хичээсний минь ул мөр хожмоо үлгэр болон үлдэх ч юун магад.
Юутай ч Струга хэмээх яруу найргийн эх орон дэлхий дахины яруу найргийн ертөнцөд өвөрмөц нэгэн солонголог туяа татуулсаар байх болно.

Г.Мэнд-Ооёо
2009.Х сар

ДАРСНЫ СОНЭЭТ

Ертөнцийн эрээн мяраан бүрэнхийн дунд бүдгэрнэ
Ер бусын нам гүм. Өрөөнд лаа сүүмэлзэнэ.
Хоёр жүнз жингэнүүлэн байж дарс дүүргэчихье
Хоёул тэгээд он жилүүдийн тэртээ рүү алхчихъя

Дарстай жүнзэнд лааны гэрэл тусаад асчихаж
Дараа нь миний цээжинд бас нэг юм асчихлаа
Гэрэлт насныхаа цайлган мөрөөдлийг асаачихъя
Гэрэлтэж байгаа тэртээх бүдэг жимээр өгсчихье

Дахиад л он жилийн тэртээд сар мандчихаж
Дахиад л хэдэн мөч өнгөрөхөд цээжинд шүлэг асчихаж
Цаад намрын усан үзмийн цэцэрлэг гэрэлтэнэ
Царс модны үнэр сэнгэнэж, мөчирт нь одод жимсэлчихэж

Одоо бас нэг тогтоочихъё. Он жилүүдийн амтыг шинжчихье
Оноо алдаа хоёрыг дарахад ямархан исдэгийг үзчихье


2009 он

Зөөлөн ай” уянгын яруу найргийн шинэ цомог

Яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёогийн “Зөөлөн ай” уянгын яруу найргийн шинэ цомог гаргасан байна. Уг цомогт түүний “Миний зөөлөн ай”, “Нээхүйн утган хэлхээ”, “Он цагийн хүрд”, “ Чам руу би явж байна” “Хүлээж байгаа ээж”, “Цагаан манан гэгээн гуниг”, “Гол ус тунгалагших цаг” зэрэг 22 шүлэг найраглал нь орсон аж. Дээрх цомогт орсон шүлгүүдийг найрагч өөрийн дуу хоолойгоор уншихаас гадна, Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Г.Равдан, Л.Чаминчулуун, Б.Жагдаг, Ж.Батбаяр болон уран уншигч Даваа нар уншсан байна. Та бүхнийг "Зөөлөн Ай" яруу найргийн цомогоос яруу найрагчийн зүрх сэтгэлийн зөөлөн аядуу байдал болоод ухаарал бодрол хайрласан шүлэг найргийг сонсохыг урьж байна.

ӨВЛИЙН СҮҮЛ САРЫН АРВАНТАВНЫ ТЭРГЭЛ ШӨНӨ

ӨВЛИЙН СҮҮЛ САРЫН АРВАНТАВНЫ
ТЭРГЭЛ ШӨНӨ БУЮУ НЯМСҮРЭН БИД ХОЁР

Өвлийн сүүл сарын арвантавны тэргэл шөнийг
Өдөр хэмээн андуураад хоёр шүлэгч дуулбай
Дээрээ ганцхан дэнлүүтэй шөнийн дээвэр доор
Дэврүүн хоёр шүлэгчийг хэн ч эс сонсвой

Бүүдэн бор үүлнээс бүлтийн зүтгэсээр сугарсан
Бүрх малгай шиг сарны бүгээн туяанд
Сүүдэр, гэрлийн дундах эртний бичигт чулуу шиг
Сүүтийн зогсогчийг Данзангийн Нямсүрэн гэмүй

Ургүй хөшөө шиг түүний шалмин шар халимгийг
Утсан цагаан туяагаар тэнгэрийн бүсгүй самнаж
Тонж нарийн эсгийгээр тонч урласан бүрх шиг
Толгой дээр нь сарыг тогтоож өмсгөхийг үзвэй

Саран бүрхтэй найрагч мөнгөн жүнз гаргаад
Цантай цагаан чулуун дээр жин хийтэл тавибай
Харахын зуурдгүй жүнз нь хашийн шимээр дүүрч
Хангай дэлхийдээ тэрбэр нанчдаа хүртээж амжвай

Цагариглан хэвтсэн эрт галавын амьтан шиг
Цаст уулын бэл рүү цагаан туяа гулсаж
Цалин мөнгөн өнгийг нь улам гялтайтал зүлгэсээр
Цагийн будан шүлэгчийн дуунд арилбай

Мөнгөн сарны доор ганцаар архидаж суусан
Мөнхийн согтуу Ли Байн дарс хүртсэн сарыг
Малгай болгож тавьчихаад дуулж суугаа найрагчийн
Магадын энэ зургийг тогтоон барьж авбай

Утга уянга, сэтгэлд нэвтэрч ирэхийн цагт
Уужмын дунд юм бүхэн байдалдаа төстэй
Дээлийн минь хээтэй сарны дугариг ижилсэх
Дэлхийн цөм, хүний зүрх нэг хэмээр лугших

Өөдрөг сэтгэлээр дуулахад юм бүхэн чимэгтэй
Өвсний толгойг гоёж цаг ххүрэг молцогловой
Хуучин цасны чахар чухар дуун ч
Хуучир болоод шанзны аялгууг дэмнэвэй

Өвлийн сүүл сарын арван тавны тэргэл шөнийг
Өдөр хэмээн андуураад хоёр шүлэгч дуулбай
Бужигнасан олон оддыг уншигчаа хэмээн андуурч
Будаггүй цагаан тайзнаас шөнөжин шүлэг уншвай

1992 он

ҮГИЙН БИЛИГ

Эрин зуунуудыг эрихэлсэн хуучин судрын хуудсанд
Элэнц хуланц дээдсийн минь оюун сүнс буй
Хөлөөрөө яваад хүрэхгүй элин галавын тэртээд
Хэлээрээ улаа нэхээд хүрэхийн ерөөл буй

Хэдэн зууны цаадтайд Цогт тайжийн цэцэлсэн үг
Хээр талын чулууны монгол элгэнд шингээд
Оргилж дэвэрсэн онгодоор өргөж дэвшүүлсэн дуу нь
Олон үеийн чанадаас одоо ч сонсогдсоор буй.

Ган гачигт нэрвүүлж газар дэлхий хагсахад
Гамшигт энэлсэн говийн найрагч Гэлэгбалсан
Үлэмжийн тэнхээ хүчийг үг бүхэндээ хурайлан
Үүлгүй тэнгэрээс хур дуудаж шүлэглэхэд

Горь хүслийн биелэл борооны түрүүч шаагин
Говь нутаг тэнийж, ган тайлсан гэдэг.
Монгол хүний амны билиг бүтэхийн учир
Молор эрдэнийн хэлний минь арвис чадалд буй

Аяа, миний төрөлх хэлний агуужим тийм хүчийг
Атхаг хар санааны хорт сумд болгож
Тэр нэгэн өдөр Нацагдоржийн минь зүрх рүү
Тэнэсэн сум шиг зэрлэг үгээр буудсан юм биш байгаа!

Урваагүй байж, урвагч гэж зүрхээ зүсүүлсэн
Улс орондоо хайртай байж, хайргүй гэж элгээ эсгүүлсэн
Төөрөг заяа нь төөрсөн, хөөрхий ах нар минь хаана байна?
Төгс үнэн хэл минь мэдэх бүхнээ ярь аа!

Авирлагч хэн нэгнийг алдрын тэнгэрт нисгэсэн
Асарлагч хүн нэгнээ газрын мухарт гүтгэсэн
Бурангуйн буртаг тоосыг тунгааж ариусга, хэл минь!
Харанхуйн дунд гэрэлтэхээр тунгалаг бай, хэл минь!

Шинэ цагийн араншингаар дуу авалцан хашгирцгааж
Ширмэн бөмбөг шиг үгийг бие бие рүүгээ шидэцгээнэ.
Өндөр уул намхан толгод бүхэн чинь шингээж байгаа!
Өнөөдөр хэлсэн бүхнийг чинь өнө хожмынхон сонсоно!

Алмааз шиг гэрэлтэй, аяа түүн шиг бөх монгол хэл минь,
Аялгуу шүлгийн минь амин цогцос үг бүхэн
Эх хэлнийхээ өмнө өргөж буй алтан тангараг минь!
Эрхийгээ эсгэж үнэнээ гэрчлэх ган болдон тонгорог минь!

Үг бүхнээсээ үнэний гэрэл цацраасан
Үзэл бодол, оюун билгийн болор толь,
Зуун билиг төгөлдөр сонсголонт миний хэл
Зуун зууны цаана сонсогдох МИНИЙ ҮГИЙГ ХЭЛ!

Зуурдын тавиланг алгасах хамгийн холч хүлэг
Хуурын аялгуут хэл минь эзнээ хэзэ ч явгалахгүй ээ!
Ядарч галираад унасан мориноос буух хорвоод
Яасан ч би хэлсэн үгнээсээ буухгүй ээ!

Photos

“УТГЫН БОЛОР СҮМ” ҮЗЭСГЭЛЭНГИЙН НЭЭГДЛЭЭ

“Г.МЭНД-ООЁОГИЙН УРАН БҮТЭЭЛИЙН ХИШИГ ӨДРҮҮД”- ИЙН ХӨТӨЛБӨР
“УТГЫН БОЛОР СҮМ” УРАН БИЧЛЭГ, БИЧИГ СОЁЛЫН
ҮЗЭСГЭЛЭНГИЙН НЭЭГДЛЭЭ.

Яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёогийн соёл, утга зохиолын олон талтай олон талт үйл ажиллагааны нэгэн хэсэг болох монгол яруу найраг хийгээд уран бичлэгийн найрсал хослолыг харуулсан “Утгын болор сүм” үзэсгэлэнгийн нээлт өнөөдөр 15 цагт Монголын уран зургийн галерейд боллоо.
“Г.Мэнд-Ооёогийн уран бүтээлийн хишиг өдрүүд”-ийн нээлт болж буй уг үзэсгэлэнгийн нээлтэд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж хүрэлцэн ирж хүндэтгэл үзүүлэв.
Үзэсгэлэнг нээж, МУГЖ, нэрт хөгжмийн зохиолч, МУЗ-ийн тэргүүн Н.Жанцанноров үг хэлэв. Тэрбээр хэлсэн үгэндээ “Монголын ард түмний олон зуун мянган жилийн турш бүтээж буй болгосон морин хуур, уртын дуу, бичиг соёл оюуны билгийн эрих болсон ном судраа эрхэмлэн дээдлэх дэмжин тэтгэх нь манай төрийн уламжлалт эрхэм дээд бодлого билээ.
Өнөөдөр монголын жилийн нэгэн сэхээтэн яруу найрагч өөрийн бичиг ном, яруу найраг, соёлын ажил үйлсээ дэлгэн танилцуулж оюуныхаа ертөнцийг бүтэн долоо хоногийн турш өглөг хишиг болгон хүртээх соёлын томоохон үйл явдал болгон зохион байгуулж байгааг нь хувьдаа эх оронч сайхан үйл хэмээн үзэж дэмжиж байна” хэмээв.
Яруу найрагчийн 30 жилийн тэртээ туурвисан “Дэлхий Ээж” дуундаа зориулан бүтээсэн Дэлхий Ээж тамганы анхны дардасыг ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржид барив.
Үзэсгэлэнгийн нээлтэд Монголын оюуны мэргэд, уран бүтээлчид, хэвлэл мэдээлэлийн 200 гаруй хүмүүс хүрэлцэн ирж үзэж сонирхлоо.
Үзэсгэлэнд яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёогийн уран бүтээлүүдээс гадна, Г.Мэнд-Ооёогийн яруу найрагт зориулсан өнөө үеийн монголын уран бичлэгийн төлөөлөгчид болох Д.Баттөмөр, Жалайр Батбаяр, С.Бадрал, Д.Ганбаатар, Ж.Түвшинжаргал, Д.Болдгарав Б.Буд Ц.Тамир нарын уран бүтээлчдийн шилдэг бүтээлүүд, мөн Г.Мэнд-Ооёогийн цуглуулгын сан хөмрөг дэх уран бичлэг нийт 80 орчим бүтээл дэлгэгдсэн байна.
Уг үзэсгэлэн 02-р сарын 03 хүртэл үргэлжилэх бөгөөд Та бүхнийг хүрэлцэн ирж сонирхохыг урьж байна.

О.Мөнхнаран

УРАН БҮТЭЭЛИЙН ХИШИГ ӨДРҮҮД

Г.МЭНД-ООЁОГИЙН УТГЫН БОЛОР СҮМ” УРАН БИЧЛЭГ,
БИЧИГ СОЁЛЫН ҮЗЭСГЭЛЭН

“Утгын болор сүм” уран бичлэг, бичиг соёлын үзэсгэлэн 2010.01.27-02.03-нд Монголын Уран Зургийн Галерейд зохион байгуулна. Үзэсгэлэнд яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёогийн уран бүтээлүүдээс гадна, Г.Мэнд-Ооёогийн яруу найрагт зориулсан өнөө үеийн монголын уран бичлэгийн төлөөлөгчид болох Д.Баттөмөр, Жалайр Батбаяр, С.Бадрал, Д.Ганбаатар, Ж.Түвшинжаргал, Д.Болдгарав Б.Буд Ц.Тамир нарын уран бүтээлчдийн шилдэг бүтээлүүд, мөн Г.Мэнд-Ооёогийн цуглуулгын сан хөмрөг дэх уран бичлэг нийт 80 орчим бүтээл дэлгэгдэнэ. Үзэсгэлэн бүхэлдээ Монголын бичиг соёлын сэргэн мандалт, орчин үеийн уран бичлэгийн сэтгэлгээ болон чиг хандлагыг илэрхийлэхийн хамт уран бичлэг, яруу найргийг найрсуулснаараа онцлог юм. Яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёо 1980-аад оны сүүл үеэс эхлэн үндэсний монгол бичиг соёлыг сэргээх үйлсийг манлайлагчдын эгнээнд явсан бөгөөд эдүгээ цаг үед монгол уран бичлэгийг хөгжүүлэх үйлсэд өөрийн бүтээлч оюуныг зориулсаар явааг уг үзэсгэлэнгээс харах болно. Үзэсгэлэнд уран бичлэгээс гадна яруу найрагчийн тамга, бичгийн хэрэгсэл, ховор гар бичмэл, цуглуулгын дээжис орж байгаа нь уг үзэсгэлэнг улам баялаг болгож байна.
Г.Мэнд-Ооёо болон түүний нөхөдийн яруу найрагтай найрссан уран бичлэгийн бүтээлүүд Унгар, Австри, Бельги, Япон, Солонгос зэрэг оронд үзэсгэлэнд дэлгэгдэж байснаас гадна өөрийн оронд хэд хэдэн удаа үзэсгэлэн зохион байгуулж байсан юм.
Үзэсгэлэн бүхэлдээ монголын яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёогийн “Утгын болор сүм” дэх оюун билиг, бичиг соёл, яруу найргийн ертөнцийг тольдон үзүүлэх болно.
Яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёо нэгэнтээ:
Бийрийн мөрөөр мянганы тэртээ аялмуй
Дууны аялгуун дотор мянган жил амьдармуй хэмээн шүлэглэжээ.

“ЯРУУ НАЙРАГЧИЙН ТАЙЗ”

“Үгийн эрчим хүчний шидэт долгион” лекц

Үг нь хүмүүний сэтгэл оюунаас гадагш тэсрэн гарах бөгөөд хязгааргүй увдисыг өөртөө шингээж цацарсан агуулга нь хүмүүний зүрх сэтгэл рүү атомын эрчим хүчний урсгал мэт очно. Үгийн эрчим хүчний энэхүү шидэт долгион нь хүмүүний төдийгүй байгал ертөнц, нийгмийн оршихуйд өөрийн үйлийн шалтгааныг нөхцөлдүүлж эерэг ба сөрөг нөлөөлөл үзүүлэн мөнхөд оршдог ажээ.
Яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёо 2001 онд Австралид болсон Дэлхийн яруу найрагчдын их хуралд “Яруу найргийн эрчим хүчний шидэт долгион” хэмээх илтгэл тавьж байсан бөгөөд мөн байгалийн болон үгийн эрчим хүчний шүтэлцээ, үгийн ид шидний тухай олонтоо бичсэн билээ.
Яруу найрагч бээр 2007 онд “Хар хэл амны харшлах шалтгааныг амирлуулахуй “ хэмээх томоохон эссээ бичиж “Өдрийн сонин”-д нийтлүүлж атхаг сэтгэлээс үүдэлтэй үгс буюу хар хэр ам нь нийгмийн оюун санаа, цэвэр тунгалаг ахуйг бохирдуулан, байгаль цаг агаар нийгмийн осол гамшиг учруулах хүртэл муу уршигтайг сэрэмжлүүлж сайн үгсээр нийгмийг өөд хөтлөхийг уриалсан байдаг.
“Үгийн эрчим хүчний шидэт долгион” лекц нь яруу найрагчийн олон жилийн ажиглалт, бодрол, эрэлийн үр дүн, үгийн тухай, хэл яриа, бичиг соёлын тухай нэгэн цогц хураангуйлал юм.

“НОМ НЭЭХ ЦАГ”
Г.Мэнд-Ооёогийн шинэ бүтээлийн багц

Яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёо нь яруу найраг, хүүрнэл зохиол, бодрол бясалгал, нийтлэл судалгааны 30 гаруй ном хэвлүүлсэн бөгөөд үүний дотор гадаад орнуудад 6 ном нь англи, япон, хятад, бенгаал, македони хэлнээ гарчээ. Түүний яруу найргийн анхны ном 1980 онд “Бодлын шувуу” нэртэй хэвлэгдэж монголын уран зохиолын хаалгаар анхаарал татаж орж ирсэн бол “Өлзий утас” /1984/, “Хуурын магнай” /1987/, “Утгын болор сүм” /1997/, “Тэнгэрийн хаяанаас нүүдэлчин айсуй” /2002/ номууд нь туурвилынх нь өөрийн чиг хандлагыг илэрхийлсэн юм. Яруу найрагч энэ удаа өөрийн яруу найргийн бүтээлүүдийг:
“Хэсэг цагаан манан”, “Гэрэлтэх агшин бүр” нэртэйгээр хэвлүүлж байна. Монгол нүүдэлчдийн оюун сэтгэлгээний оршихуй, энэрэл нигүүлсэл, дотоод амар амгаланг, монгол хэл аялгууны эгшиглэн яруу найргийн урлахуйн эрхэмсэг найруулгыг эдгээр бүтээлээс үзэх боломжтой. Дэлхийн яруу найрагчдын дунд зарласан “Бурханы хайр” сэдэвтэй яруу найргийн наадамд тэргүүн байр эзэлсэн “Хуучин сүмийн дээгүүр саран мандах цагт”, НҮБ-ийн төв байрнаас 1000 яруу найрагчдын бүтээлтэй хамт энхийн шувуу болон ниссэн “Сарны шүлэг” зэрэг олон шинэ бүтээлийг нь энэ номуудаас унших болно.
Яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёогийн яруу найргийн бүтээлэд АНУ-ын Калифорни муж улсад бүртгэлтэй Дэлхийн Урлаг Соёлын Академийн удирдах зөвлөлийн шийдвэрээр өнгөрсөн намар “поэт лауреат” цол алтан титмийг Унгарын нийслэл Будапешт хотноо олгосон бөгөөд энэ нь монголын соёл, уран зохиолын чухал үйл явдал болсоныг мэдээлсэн билээ.

“ЗӨӨЛӨН АЙ” CD

Яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёогийн зөөлөн уянгын шүлэг найргийн шинэ CD дээрх номуудтай цуг уншигч, сонсогч олноо очиж буй бөгөөд яруу найрагчийн өөрийн дуу хоолойгоор уншсан шүлгүүдээс гадна, Монгол улсын гавъяат жүжигчин Г.Равдан, Л.Чаминчулуун, Б.Жагдаг, Ж.Батбаяр болон уран уншигч Б.Даваа нар түүний шүлгүүдийг уншжээ.

“ЗӨӨЛӨН АЙ” ЯРУУ НАЙРГИЙН УНШЛАГА

Яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёогийн яруу найргийн туурвилын онцлог нь: монголын өргөн уудам хээр тал, нүүдэлчин ард түмний өвөрмөц соёл, уламжлалт сэтгэлгээ, ертөнцийг үзэх үзэл, сэтгэлийн байгаллаг ахуйг тольдон үзүүлэхийн хамт хүмүүний оюуны гэгээн тунгалаг, дотоод амгалан оршихуй, энэрэл нигүүлсэл зөөлөн сэтгэлийг илэрхийлдэг болой.
Түүний яруу найргийг гадаад дотоодын судлаачид “Номадизмын дуулал”, “намуун уянгын эзэн”, “гэрэл гэгээний дуучин” “хайрын мөн чанар мөнхийн дууны эрэлчин” хэмээн тэмдэглэсэн нь олонтай. Яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёо бээр Ази, Европ, Австрали, Америк тивийн олон оронд очиж яруу найргаа уншиж, дотоод сэтгэлийн эрхэмсэг намуун аялгууг сонсгож байсан бөгөөд өдгөө тэрбээр өөрийн намуун уянгын шүлгүүдээ, хамгийн амгалан, анир гүм орчинд шүтэн бишрэгч, уншигч нартаа зориулан уншихаар бэлтгэж байна. Яруу найрагч нэгэнтээ өөрийн тухай “Зөөлөн ай бол миний яруу найргийн зан чанар юм” хэмээн хэлсэн бөгөөд нэгэн шүлэгтээ:
Орчлон ертөнц надад найрсан нуугднам
Оюун сэтгэл, зүрхний минь гүнд нуугднам
Юм бүхэн, мөч бүхэн намайг нээнэм
Ертөнц надаар дамжин өөрийгөө нээнэмгэж бичсэн нь “Зөөлөн ай” яруу найргийн уншлагын өнгө төрхийг тодорхойлж байна

“ОЮУНЫ ХИШИГ ӨДӨР” БУЮУ СОЁЛ, ЯРУУ НАЙРГИЙН АКАДЕМИЙН ӨДӨРЛӨГ

Г.Мэнд-Ооёо 2005 онд Монголын Соёл Яруу найргийн Академи болон соёл, утга зохиолын GUNU сэтгүүлийг үүсгэн байгуулсан бөгөөд эдүгээ утга зохиол, нийгэм соёлын үйлсэд нэр нөлөө бүхий байгууллага болж чаджээ. Тус байгууллагын 5 жилийн ой энэ онд тохиож байна. Тус Академи болон түүний гишүүд, дэмжигчид ойрын жилүүдийн үйл ажиллагааны төсөл хөтөлбөрийнхөө талаар мэдээлэл солилцохын хамт уншигч олондоо оюуны болон номын өглөг хишиг түгээх өдөрлөгийг энэ үеэр зохион байгуулж байна. Тус байгууллага өөрийн бүтээлийн дээжээс олон улсын утга зохиолын байгууллагуудад илгээхийн хамт, үндэсний номын сан, зарим их дээд ерөнхий боловсролын сургуулиуд, эрдэм шинжилгээний байгууллагууд, эрдэм оюуны садан нартаа хишиг хүртээдэг уламжлалтай.

“МОНГОЛЫН ЯРУУ НАЙРГИЙН ҮНЭТ ЗҮЙЛС БА ОРЧИН ҮЕ” ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ БАГА ХУРАЛ

Яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёо үйл ажиллагааныхаа нэгэн чиглэлийг монголын уран зохиолыг дэлхий дахинд танилцуулахад зориулсан уран бүтээлч юм. Түүний санаачилгаар Данзанравжаа, Б.Явуухулан, О.Дашбалбар, Ц.Бавуудорж, Дан.Нямаа, Ж.Дашдондог нарын зэрэг яруу найрагчдын түүвэр болон Монголын яруу найргийн антолог, Монголын уран зохиолын дээж, монголын залуу үеийн 7 яруу найрагчийн бүтээлийн цоморлиг зэрэг олон ном англи хэлнээ орчуулагдан хэвлэгдсэн байна. Тэрбээр сүүлийн 10 гаруй жил дэлхийн яруу найргийн томоохон үйл явдлуудад байнга оролцож, монголын яруу найргийн тухай “Хүн төрөлхтөний яруу найрагт монголчуудын оруулсан хувь нэмэр”, “Яруу найргийн эрчим хүчний шидэт долгион”, “Даяаршилын үеийн монголын яруу найраг” зэрэг илтгэл тавьж байснаас гадна соёл, яруу найргийн “GUNU” сэтгүүлийг 5 жилийн турш англи хэлнээ эрхлэн гаргаж монголын уран зохиол, соёлыг сурталчилж байна. Яруу найрагч 2006 онд Монгол улсад Дэлхийн яруу найрагчдын 26 их хурлыг амжилттай зохион байгуулсан билээ. Өдгөө дэлхийн олон улс оронд монголын уран зохиол, түүний дотор монголын яруу найргийн талаар сонирхон судалж, хэвлэн нийтэлж байна.
Г.Мэнд-Ооёогийн санаачилгаар зохион байгуулж буй “Монголын яруу найргийн үнэт зүйлс ба орчин үе” эрдэм шинжилгээний бага хуралд академич Д.Цэрэнсодном, доктор, профессор Л.Хүрэлбаатар, доктор С.Дулам, Д.Цэнджав, Б.Магсаржав, Д.Цэвээндорж нарын зэрэг утга зохиол судлаач эрдэмтэд илтгэл тавина. Энэхүү бага хурал монголын яруу найргийн судалгааг арвижуулахад үнэтэй хувь нэмэр оруулна гэдэгт итгэж байна.

“МОНГОЛ БИЧИГ СОЁЛЫН ӨНГӨРСӨН, ОДОО, ИРЭЭДҮЙ” ХЭЛЭЛЦҮҮЛЭГ

Мянга илүү жилийн түүхтэй үндэсний бичиг, түүний олон зуун жилийн өвийг сэргээх, хамгаалах, дэлгэрүүлэх асуудал яригдаад 20 гаруй жил болов. Өдгөө монгол бичиг үсгээрээ бахархаж сурч эзэмших үйлс улам идэвхжиж байна. Ялангуяа монгол уран бичлэг шинээр хөгжих эх суурь тавигдаж, үзэсгэлэн, сургалт, тэмцээн наадам зохиогдох болов. Монголын дүрслэх урлаг, уран зурагт үндэсний бичиг үсэг дүрслэлийн хэрэглүүр болж нэвтрэв. Монгол каллиграфч, Дэлхийн оюуны олимпоос алтан медаль авав. Монгол уран бичлэгийн хөгжлийн энэхүү шинэ цаг үеийн ололт, бэрхшээл, гажуудал, түүний цаашдын төлөвийг хэлэлцэх нь бичиг соёлын хөгжилд чухал хөшүүрэг болно гэж үзэж байна.

Г.МЭНД-ООЁОГИЙН УРАН БҮТЭЭЛИЙН ХИШИГ ӨДРҮҮД

Монголын яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёогийн соёл, утга зохиолын үйлс олон талтай. Тэрбээр 1980-аад оны сүүл үеэс монголын түүх соёлын өв, үндэсний бичиг, ном соёлыг сэргээх, хамгаалах, арвижуулах олон талт үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн бөгөөд түүний удирдлагаар хэрэгжүүлсэн “Мигжэд Жанрайсиг” хөтөлбөр, соёл эрдэм шинжилгээний “Сувдан сондор” аялал, “Бичиг соёл” хөтөлбөрүүдийг дурдаж болно. 2006 онд Монгол улсад Дэлхийн яруу найрагчдын 26 их хурлыг амжилттай зохион байгуулсан бөгөөд монгол яруу найргийг дэлхий дахинд танилцуулахаар амжилттай ажиллаж байна.
“Г.Мэнд-Ооёогийн уран бүтээлийн хишиг өдрүүд” хөтөлбөрийг түүний анд нөхөд, хамтран зүтгэгчид нь санаачилсан бөгөөд яруу найраг, бичиг соёл, утга зохиол, оюун билгийн ертөнцийг нь уншигч олонд нь нэгэн цогц байдлаар танилцуулах боломжийг бүрдүүлж буйгаараа онцлог юм.
Хишиг өдрүүдийн хөтөлбөрт “Утгын болор сүм” уран бичлэг, бичиг соёлын үзэсгэлэн, “Зөөлөн ай” яруу найргийн уншлага, яруу найргийн багц шинэ ном, CD, үгийн шидэт эрчимийн тухай яруу найрагчийн лекц, яруу найргийн үнэт зүйлсийн тухай эрдэм шинжилгээний бага хурал уулзалт ярилцлага зэрэг олон үйл явдал багтаж байна.
“Г.Мэнд-Ооёогийн хишиг өдрүүд” хэмээх энэхүү хөтөлбөр нь монголын ард түмний эрдэм билиг, оюун соёлын өв уламжлалыг эрхэмлэн дээдлэхийн чухлыг эргэн санагалзуулахын хамт эдүгээ цаг үед нийгмийн хөгжил хийгээд ард түмнийхээ гэгээрлийн үйлсэд уран бүтээлч зохиолч, яруу найрагч хүн юу хийж яаж тэдэнд урам зориг, эрч хүч өгч болох вэ? Гэсэн асуудал дэвшүүлж буйгаараа онцлог юм.
Тал нутгийн нүүдэлч малчин гэр бүлд төрж өсч хүмүүжсэн Г.Мэнд-Ооёо бээр багадаа хонины хишиг өдрийг олонтаа өнгөрөөж хээр талын бэлчээрээс уран бүтээлийнхээ анхны сэдэл санааг олсон юм. Яруу найрагч 1991 онд “Бичиг соёлын хишиг” өдрийг санаачилан зохион байгуулж байсан юм.
Өдгөө яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёо өөрийн уран бүтээлийн хишиг өдрийг долоо хоногийн турш зохион байгуулж, уншигч олондоо оюун билгийн өглөг хишгээ хүртээх юм.

Сайн үйлс дэлгэрч, буян хишиг арвижих болтугай.

"ХИШИГ ӨДРҮҮД”- ИЙН ХӨТӨЛБӨР

“Г.МЭНД-ООЁОГИЙН УРАН БҮТЭЭЛИЙН ХИШИГ ӨДРҮҮД”- ИЙН ХӨТӨЛБӨР

2010.01.27 – 02.03

1. Нээлт: 2010.01.27 - 15 Монголын Уран Зургийн Галерей-

Г.Мэнд-Ооёогийн утгын болор сүм” уран бичлэг, бичиг соёлын үзэсгэлэн


2. 2010.01.29 - “Үгийн эрчим хүчний шидэт долгион” лекц / МУБИС/

3. 2010.01.29 - 15 “Ном нээх цаг” Яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёогийн шинэ бүтээлүүдийн нээлт /Уран зургийн Галерей/

4. 2010.01.30 - “Зөөлөн ай” яруу найргийн уншлага

5. 2010.01.31- “ Оюуны хишиг өдөр” Соёл Яруу Найргийн Академийн өдөрлөг
6. 2010.02.01 10 – 15 цаг“Монгол бичиг соёл ба өнгөрсөн, одоо, ирээдүй” хэлэлцүүлэг 2010.02.01 16 цагт“Үгийн эрчим хүчний шидэт долгион” лекц /Монгол Банкны хурлын танхимд/

7. 2010.02.02 14 цагт- “Монголын яруу найргийн үнэт зүйлс ба орчин үе” эрдэм шинжилгээний бага хурал /МУБИС-ийн эрдмийн зөвлөлийн танхим/

УРАН БҮТЭЭЛИЙН ХИШИГ

“Г.МЭНД-ООЁОГИЙН УРАН БҮТЭЭЛИЙН ХИШИГ ӨДРҮҮД”- ИЙН ХӨТӨЛБӨР 2010.01.27 – 02.03

ЭЭЖИЙН БҮҮВЭЙТЭЙ ХОРВОО

Миний хүүгийн унаж өссөн дэлхий гэж
Миний ээж дуундаа эх дэлхийгээ багтаана
Бүүвэй, бүүвэй, эх дэлхий бүүвэй гэж дуулна.
Өлзийт ээж минь үрээ дэлхийтэйгээ бүүвэйлнэ.
Өлгийн бүүвэйтэй дэлхий амгалан
Бүүвэй, бүүвэй, ээжийн бүүвэйтэй дэлхий бүүвэй.

Миний хүүгийн тэмүүлж өссөн тэнгэр гэж
Миний ээж дуундаа хөх тэнгэрээ багтаана
Бүүвэй, бүүвэй, хөх тэнгэр бүүвэй гэж дуулна.
Учралт ээж минь үрээ тэнгэртэйгээ бүүвэйлнэ.
Уяхан бүүвэйтэй тэнгэр амгалан,
Бүүвэй, бүүвэй, ээжийн бүүвэйтэй тэнгэр бүүвэй.

Миний хүүгийн уйлж дуулсан хорвоо гэж
Миний ээж дуундаа энэ хорвоогоо багтаана.
Бүүвэй, бүүвэй, энэ хорвоо бүүвэй гэж дуулна.
Энэрэлт ээж минь хүүгээ хорвоотойгоо бүүвэйлнэ.
Ээжийн бүүвэйтэй хорвоо амгалан,
Бүүвэй, бүүвэй, ээжийн бүүвэйтэй хорвоо бүүвэй.

Уулсын дүрийг тайлахуй

Уулс гүн бодолд дарагдан дүнсийж
Униар будан дунд сүүмэлзэн мануурна
Урьд өмнийн түүх шаштираа санан эмзэглэв үү
Урт урт салхиар гэнэ гэнэ шүүрс алдана

Хөнгөн зуурын гунигаас тасарсан нулимс уу
Хөх хөх дусал навчис дээр гялтайна
Уйтгараа тайлж манан будангаа хөөж
Ухаалаг дөлгөөн болоод уулс намайг ажна.

Моддын үзүүр үл мэдэг ганхасхийхэд
Норсон мөчрөөс тэнгэрийн нулимс под под унана
Арилсан мананы усан бургидас агаарт сацрахад
Алтан үзүүртэй наран бийр өнгө бүрийг түрхэнэ

Нарны туяаг утас шиг сүлжсэн бороон сэмдэс
Намбалаг уулсынхаа бор ногоон дээлэнд учиг шингээнэ
Өнгийн цэцгийг янз янзаар алаглуулан
Өлмий биедээ хивсний хээ нэхнэ

Наян хэлний шувуудаа мөчир болгонд томилж
Намуун аястай жигүүртний чуулгыг дэглэнэ
Өнгө эгшиг бүхэн нь эрхэмсэг найрсуу болоод
Өвс, чулуу болгон нь утга уянга хэлхэнэ

Хүүгийн минь эрх хонгор дууг уулс чагнаж
Хүрэн улаан хадандаа соронзон бичлэг хийнэ
Хөлгөн их уулсын баяслын айзмаар донгодох
Хөхөөн дуу их хангайн ятга чавхдас юм заа

Ганцхан ширхэг гандсан шар навч нь ч
Газар дэлхийн амьдралын зуун түүх ярих
Буянт их уулсынхаа ухаалаг гүн бодлыг
Буурал хорвоогийн нэгээхэн агшинд тааж ядна…

Үй түмэн танил хөх ногоон өвсөн дунд
Үзэж таниагүй шинэ цэцэг ургажээ та минь!
Өвгөн уулсын бодолд мянган жил бойжоод
Өнөөдөр биеэ олсон уран туурвил мөн үү?